بازدید رئیس دادگستری دامغان از کارخانه فروسیلیس پس از مرگ یک کارگر
درب ضد حریق یک راهکار کلیدی برای توقف یا به تاخیر انداختن گسترش آتش و دود در ساختمان‌هاست! در شرایط وقوع حریق که مهم‌ترین اولویت حفظ جان افراد و کاهش خسارات است، نصب درب‌های ضد حریق با مقاومت ۳۰ تا ۱۲۰ دقیقه‌ای در برابر شعله، کمک می‌کند تا مسیر فرار ایمنی برای ساکنان در دقایق ابتدایی حریق مهیا شود. این درب‌ها با مواد عایق مانند پشم سنگ یا ورق‌های فولادی، همراه با مهر و موم‌های متورم‌شونده، کار می‌کنند تا گسترش حرارت و گازهای سمی را مهار کنند. به این ترتیب نجات جان افراد و کاهش خسارات مالی، به ویژه در ساختمان‌های پرجمعیت، از مزیت‌های اصلی این درب‌ها هستند.
اجزای اصلی یک مجموعه درب ضد حریق (فریم، لایه‌ها، شیشه مقاوم، خودبند)
یک درب ضد حریق کامل، تنها شامل لت درب نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از اجزا دارد که با هم عملکرد حفاظتی را می‌سازند. فریم (قاب) درب باید از مصالح مناسب و با طراحی تست‌شده ساخته شود، چرا که اگر فریم ضعیف باشد حتی بهترین لت هم نمی‌تواند عملکرد مطلوبی از خود نشان دهد. لایه‌های داخلی لت می‌توانند شامل فولاد، چوب مقاوم‌شده یا پانل‌های گچی باشند که به عایق‌سازی حرارتی کمک می‌کنند. درب‌های دارای پنل شیشه نیز از شیشه‌های مقاوم استفاده می‌کنند تا مقاومت لازم را در برابر حرارت بالا و ضربه حفظ کنند. مکانیزم خودبند و نوارهای منبسط‌شونده در حرارت بالا راه عبور دود و شعله از درزهای بین لت و قاب را می‌بندند. بدین ترتیب هر قطعه کلیدی به کسب زمان لازم برای ایمنی بیشتر کمک می‌کند و در نهایت یک مجموعه درب ضد حریق شامل اجزای زیر است:
- فریم فولادی یا چوبی مقاوم: ساختار کلی را حفظ می‌کند.
- لایه‌های داخلی عایق مانند پشم معدنی یا گچ نسوز: حرارت را جذب می‌کنند تا دما را کنترل نمایند.
- شیشه مقاوم به حرارت (مانند شیشه‌های لمینیت)
- مکانیزم خودبند (مانند جک هیدرولیکی): اطمینان می‌دهد درب همیشه بسته بماند.
مکانیزم عملکرد درب ضد حریق؛ برای مقاومت در برابر آتش و دود چگونه کار می‌کند؟
مکانیزم خودبسته‌شونده (self-closing mechanism) در مواجهه با شعله، درب ضد حریق را با کلوزرهای هیدرولیکی یا فنری به طور خودکار می‌بندد تا مانع ورود کامل دود شود. (در closerهای overhead (بالای درب)، یک بازوی هیدرولیکی با روغن سیلیکونی پر شده که نیروی فنر را کنترل می‌کند و اجازه می‌دهد درب با سرعت کنترل‌شده بسته شود.) در مدل اتوماتیک نیز هولدر الکترومغناطیس درب را باز نگه می‌دارند، اما با سیگنال دتکتور آتش آن رها می‌کند تا closer عمل کند. اگر درب کنار سیستم اعلان حریق، بصورت الکترومغناطیسی باز مانده باشد، اعلان آتش آن را آزاد کرده و بسته می‌شود.
در ادامه عایق حرارتی مانند هسته معدنی، حرارت را جذب و انتقال آن را کند می‌کند تا با کاهش عبور حرارت، از رسیدن دمای بالا به سمت دیگر جلوگیری کند. سپس مهر و موم دود در دمای ۲۰۰ درجه متورم می‌شود و شکاف‌ها را می‌بندد تا گازهای سمی عبور نکنند. این عملکرد ترکیبی موجب می‌شود نه تنها شعله مهار شود بلکه دود سمی نیز به مسیر خروج نفوذ نکند.
انواع درب ضد حریق: بهترین گزینه برای ساختمان‌های مسکونی و تجاری کدام است؟
در ساختمان‌های مسکونی اغلب از درب‌هایی با رتبه مقاومتی پایین‌تر استفاده می‌شود، برای مثال آن دسته از درب‌های ضد آتش با رتبه ۳۰ دقیقه (FD30) برای فضاهای کم‌تردد مناسب هستند. ولی در ساختمان‌های تجاری، مراکز داده، مراکز درمانی یا بناهایی با تراکم بالا، ممکن است نیاز به خرید درب ضد حریق با مقاومت حداقل ۶۰ دقیقه (FD60) یا حتی بیشتر باشد. انتخاب نوع مناسب درب ضد حریق باید با توجه به کاربری فضا، میزان تردد و الزامات ایمنی صورت پذیرد. از نظر طراحی نیز انواع درب‌های ضد حریق به انواع تک لنگه، دو لنگه و یک و نیم لنگه تقسیم می‌شوند.
مواد ساخت درب ضد حریق: رازهای دوام بالا در برابر حرارت شدید!
- فولاد گالوانیزه یا استیل ضدزنگ: برای قاب و پوسته خارجی استفاده می‌شود؛ نقطه ذوب بالای ۱۴۰۰ درجه سانتی‌گراد دارد و ساختار را بدون تغییر شکل حفظ می‌کند، همچنین مقاومت به خوردگی را افزایش می‌دهد. (چوب مقاوم‌شده یا کامپوزیت با هستهٔ گچی نیز گزینه‌هایی مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند.)
- عایق‌های غیرقابل احتراق مانند پشم معدنی (rock wool): بخشی از هسته داخلی؛ حرارت را جذب کرده و رسانایی آن را به حداقل می‌رساند.
- سیلیکات کلسیم: جزء هسته داخلی؛ به عنوان عایق غیرقابل احتراق عمل کرده و حرارت را کنترل می‌کند.
مهر و موم‌های متورم‌شونده (intumescent): در لبه‌ها قرار می‌گیرد؛ در مواجهه با آتش تورم کرده و شکاف‌ها را آب‌بندی می‌کند تا نفوذ دود و شعله را مسدود نماید. - اگر درب دارای پنل شیشه باشد، باید از شیشهٔ ضد حریق یا سیم‌دار باشد که بتواند با استاندارد آزمایش مقاومت، شوک و حرارت را پاس کند.
ضمنا فریم درب، لولاها، قفل‌ها، یراق‌آلات و نیز نوارهای تبدیل‌شونده حرارتی همه باید با نرخ مقاومت درخواست‌شده و ابعاد درب مطابقت داشته باشند. برای درب ضد حریق دو لنگه این تطابق اجزا حیاتی‌تر است زیرا دو برگ درب باید همزمان بسته شوند تا مهر و موم دود به طور کامل عمل کند و از نفوذ شعله جلوگیری نماید. در عمل انتخاب یراق‌آلات با گواهی UL یا EN اطمینان می‌دهد که درب در حرارت بالا تاب برندارد و زمان تخلیه را افزایش دهد، که این امر می‌تواند جان افراد را نجات دهد.
استانداردهای جهانی درب ضد حریق: FD30 ،FD60 ،UL ،EN و نکات اجرایی در ایران
در سراسر جهان استانداردهایی برای رتبه‌بندی درب‌های ضد حریق وجود دارد. به‌عنوان مثال رتبه FD30 به معنی این است که درب و مجموعه آن توانسته‌اند حداقل ۳۰ دقیقه مقاومت در برابر آتش داشته باشند. رتبه FD60 به مقاومت ۶۰ دقیقه اشاره دارد.
در اروپا استاندارد EN 16034 برای کالاهای تجاری/صنعتی درب مقاوم در برابر آتش و دود تدوین شده است.
در آمریکا هم استانداردهایی مانند UL 10C، NFPA 252 وجود دارند که تست مقاومتی را تعیین می‌کنند.
در ایران نیز مجریان و مسئولان ایمنی ساختمان باید برچسب مقاومت، مدارک تولیدکننده و قابلیت نصب صحیح درب را بررسی کنند. پس به‌عنوان نکته اجرایی همیشه بررسی کنید که فریم، یراق و درب به‌صورت مجموعه آزمون شده باشند، چرا که جدا کردن آن‌ها ممکن است عملکرد را زیر سوال ببرد.
کجا باید درِ ضد حریق نصب شود؟
محل نصب درب ضد حریق تحت تاثیر کاربری ساختمان و نقاط پرخطر آن قرار می‌گیرد. برای مثال:
- مسیرهای خروج اضطراری و راهروهایی که بیشترین تردد را دارند.
- راه‌پله‌ها یا ورودی‌های مشترک ساختمان‌های مسکونی چندطبقه.
- اتاق‌های موتورخانه، انبارها یا فضاهایی با تجهیزات برقی که احتمال آتش‌سوزی در آن‌ها بیشتر است.
- بخش‌های بین کاربری‌های متفاوت (مثلاً مجاورت فضای مسکونی و فضای انباری یا تاسیسات) تا از گسترش آتش جلوگیری شود.
به‌طور خلاصه هر نقطه‌ای که احتمال عبور افراد زیاد است، گزینه‌ای برای نصب درب ضد حریق محسوب می‌شود. علاوه بر این، برای تکمیل سیستم ایمنی در برابر حریق، می‌توانید از تجهیزات مکمل مانند خرید جعبه آتش نشانی از فروشگاه‌های معتبر استفاده کنید تا دسترسی سریع به ابزارهای خاموش‌کننده فراهم شود و ریسک را بیشتر کاهش دهید. در واقع درب به عنوان حفاظت غیرفعال و باکس آتش نشانی یک حفاظت فعال است که در ترکیب با یکدیگر ریسک حوادث را کاهش می‌دهند.
نگهداری درب ضد حریق: چک‌لیست سالیانه و خطاهای رایج
- اطمینان از وجود و خوانایی برچسب مقاومت زمانی روی لت یا فریم.
- بررسی عملکرد مکانیسم خودبند و بستن درب بدون مانع یا گیره.
- نگاه کردن به وضعیت نوارها و مهر و موم دود؛ آیا ترک دارند؟
- بررسی هم‌تراز بودن درب با فریم؛ فاصله بیش از حد بین لت و قاب ممکن است عملکرد را کاهش دهد.
- خطاهای رایج شامل گیره باز نگه‌داشتن درب، جایگزینی یراق بدون تایید استاندارد، نصب فریم نامتناسب یا حذف نوار مهر و موم است — این‌ها از دلایل اصلی شکست عملکرد در حریق هستند.
تفاوت درب ضد حریق با درب معمولی
درب ضد حریق بخشی از سیستم «حفاظت غیرفعال» ساختمان است و تفاوت‌‌های ساختاری آن نه‌تنها در عملکردش حیاتی است بلکه در قیمت نیز تاثیر دارند. این در حالی است که درب معمولی تنها به‌عنوان تفکیک‌کننده فضا عمل می‌کند.
اشتباهات متداول هنگام نصب درب ضدآتش و مثال‌های واقعی شکست عملکرد در حریق!
برخی موارد واقعی نشان داده‌اند که حتی درب‌های دارای رتبه مقاومت، به‌دلیل نصب نامناسب یا تغییرات بعدی دچار شکست شدند. برای مثال اگر فاصله بین لت و قاب زیاد باشد یا نوارهای مهر و موم حذف شده باشند و یا حتی از فوم ضد حریق نامرغوب برای درزهای درب استفاده شود، دود و شعله حتی ممکن است در زمان کمتر از رتبه اعلام‌شده عبور کند. همچنین درب‌هایی که با گیره باز نگه‌داشته می‌شوند، عملاً عملکرد خودبند را از دست می‌دهند و این منجر به گسترش سریع حادثه می‌شود. مطالعه‌های واقعی مثل وجود گپ بیش از ۴ میلی‌متر یا نصب بدون خودبند، وقوع حادثه را نشان می‌دهد.
پاسخ به پرسش‌های پرتکرار (FAQ): هزینه، گارانتی، تعمیرات، مجوزها و جایگزین‌های در ضد حریق
هزینه درب ضد حریق چقدر است؟
از ۱۰ میلیون تومان برای FD30 تا ۴۵ میلیون برای FD240، بسته به نوع درب و اندازه آن.
گارانتی درب ضد حریق چند سال است؟
معمولاً ۵-۱۰ سال با نگهداری منظم.
چگونه درب ضد حریق را تعمیر کنیم؟
مهر و موم آسیب‌دیده را تعویض کنید، اما اگر هسته آسیب دید، جایگزین کنید.
چه مجوزهایی برای نصب درب ضد حریق لازم است؟
گواهی آتش‌نشانی و BHRC ضروری.
جایگزین‌های درب ضد حریق چیست؟
درب‌های ضد انفجار در برخی موارد می‌توانند جایگزین مناسبی باشند.
سلام، واقعا توضیحات عالی بود. فقط یه سوال دارم، درب ضد حریق ۳۰ دقیقه‌ای برای آپارتمان مسکونی معمولی کافیه یا بهتره نوع ۶۰ دقیقه‌ای نصب بشه؟
سلام ناصر عزیز،
برای ساختمان‌های مسکونی با تراکم متوسط، معمولاً درب ضد حریق با مقاومت ۳۰ دقیقه‌ای کفایت می‌کند. اما اگر ساختمان چندطبقه است یا مسیر فرار طولانی دارد، نوع ۶۰ دقیقه‌ای گزینه مطمئن‌تری می‌باشد. در نهایت انتخاب باید بر اساس نقشه فرار اضطراری و نظر کارشناس ایمنی ساختمان انجام شود تا تعادل بین هزینه و ایمنی برقرار بماند.