بازار؛ گروه بین الملل: موضوع ساخت و بهره برداری از کریدور زنگزور طی ماه های اخیر، به مهمترین چالش امنیتی در منطقه قفقاز تبدیل شده است. این کریدور ریلی ۴۳ کیلومتری که از منطقه هرادیز در خاک جمهوری آذربایجان آغاز و با عبور از منطقه سیونیک ارمنستان، نخجوان را به خاک آذربایجان متصل خواهد کرد، نهایتا به شهر کارص ترکیه یعنی ایستگاه پایانی کریدور باکو – تفلیس – کارص (BTK) متصل خواهد شد. با این حساب، در صورت ساخت و بهره برداری از این کریدور ریلی، بنادر مهم ترکیه همچون استانبول و مرسین، به غرب دریای خزر متصل می شوند.

اما علاوه بر آثار مخرب ساخت چنین راهگذری برای دو کشور ایران و ارمنستان که نهایتا موجب قطع ارتباط زمینی مستقیم دو کشور با یکدیگر خواهد شد؛ آنچه بیش از همه موجب ایجاد نگرانی های امنیتی در خصوص ساخت این کریدور ترانزیتی در شمال ایران شده، مساله حضور یک شرکت خصوصی آمریکایی به نام PMC به عنوان پیمانکار و مدیر کریدور زنگزور است که بنا بر اطلاعات موجود، قرار است بیش از هزار پرسنل خود را در این منطقه مستقر کند.

بر همین اساس، قرار است ۳۰ درصد از منافع مالی حاصل از فعالیت کریدور زنگزور به ارمنستان پرداخت شود و البته ۴۰ درصد نیز سهم طرف آمریکایی برای مدیریت این کریدور خواهد بود.

به نوشته نشریه «کالیفرنیا کوریِر»، برآوردهای اولیه نشان می دهند که ارزش بار مورد مبادله در این کریدور در صورت ساخت و تکمیل، رقمی بین ۵۰ الی ۱۰۰ میلیارد دلار خواهد بود.

اگرچه ایران، روسیه و ارمنستان به شدت در برابر ساخت این کریدور موضع گرفته و مخالفت صریح خود با ساخت آن را طی ماه های اخیر اعلام کرده بودند؛ اما نشریه «کریدل» روز پنجشنبه دوم مرداد ماه، با انتشار گزارشی، از تصویب طرح ساخت این کریدور در پارلمان ارمنستان خبر داد. «نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان نیز البته روز ۲۵ تیرماه از دریافت پیشنهاد پیشنهاد آمریکا در خصوص ساخت این کریدور خبر داده بود.

تخمین های بانک جهانی نشان می دهد که زنگزور می تواند تا پایان سال ۲۰۲۷، بین ۵۰ الی ۱۰۰ میلیارد دلار کالا را بین شرق و غرب ترانزیت کند که دامنه نوسان این رقم به میزان آمادگی زیرساخت ها برای تسهیل در حمل ریلی کالا در منطقه قفقاز و البته مسیر کریدور بستگی دارد

هرچند «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز پنجشنبه طی سخنانی، طرح آمریکا برای کنترل ۱۰۰ ساله کریدور زنگزور را نشانه فریبکاری واشنگتن دانست، اما همان روز، «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین، طی سخنانی جداگانه اعلام کرد که مساله ساخت این کریدور و نحوه مدیریت آن، نهایتا موضوعی مرتبط با حاکمیت دو کشور ارمنستان و آذربایجان است و روسیه به تصمیم دو کشور در این خصوص احترام می گذارد.

تسهیل ترانزیت شرق و غرب از طریق زنگزور

تحریم های اقتصادی وضع شده علیه روسیه طی سال های اخیر، بیش از هرچیز، امنیت انرژی اروپا را به واسطه ممنوعیت صادرات منابع گازی روسیه به قاره سبز، تحت تاثیر خود قرار داه است. اگرچه اروپا موفق شد این چالش بزرگ را طی سه سال اخیر با موفقیت نسبی پشت سر بگذارد، اما حقیقت امر این است که موضوع تامین انرژی، همچنان یکی از چالش های پیش روی منطقه یورو آن هم در اوج وضعیت شکننده اقتصادی ناشی از رکود جهانی است که می تواند نرخ تورم در اروپا را تحت تاثیر خود قرار دهد.

در آذربایجان نیز «مرکز تحلیل اصلاحات اقتصادی و ارتباطات» معتقد است که بهره برداری از زنگزور، توانایی جمهوری آذربایجان برای صادرات را تا ۷۰۰ میلیون بیش از ارقام فعلی افزایش خواهد داد که این رقمم معادل ۲ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است

اکنون اما با نزدیک تر شدن رویای ساخت کریدور به واقعیت، اروپا امیدوار است راه اندازی زنگزور بتواند علاوه بر تسهیل حمل بار میان شرق و غرب، امنیت انرژی خود را نیز با منابع گازی دریای خزر، تامین و گاز وارداتی از کشورهای قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان را جایگزین گاز صادراتی روسیه کند.

Construction of roads and railways extending to the Zangezur Corridor continues without interruption

تخمین های بانک جهانی نشان می دهد که زنگزور می تواند تا پایان سال ۲۰۲۷، بین ۵۰ الی ۱۰۰ میلیارد دلار کالا را بین شرق و غرب ترانزیت کند که دامنه نوسان این رقم به میزان آمادگی زیرساخت ها برای تسهیل در حمل جاده ای و ریلی کالا در منطقه قفقاز و البته مسیر کریدور، بستگی دارد.

از سوی دیگر، بلومبرگ نیز با انتشار گزارشی در خصوص زنگزور معتقد است که ساخت این کریدور می تواند زمان حمل بار میان اروپا و آسیا را بین ۱۲ تا ۱۵ روز کاهش دهد.

تخمین های مرکز سیاستگذاری دریای خزر (CPC) نشان می دهند که هزینه تامین زیرساخت های لازم برای کریدور زنگزور بین ۵ الی ۱۰ سال آینده، ۳ الی ۵ میلیون دلار است.

در آذربایجان نیز «مرکز تحلیل اصلاحات اقتصادی و ارتباطات» معتقد است که بهره برداری از زنگزور، توانایی جمهوری آذربایجان برای صادرات را تا ۷۰۰ میلیون دلار بیش از ارقام فعلی افزایش خواهد داد که این رقم معادل ۲ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است. همین ارقام، ساخت چنین کریدور جاده ای – ریلی را توجیه پذیر خواهند کرد.

چشم امید اروپا به انتقال و تامین انرژی مورد نیاز از طریق زنگزور

در حوزه انرژی نیز تخمین ها نشان می دهند که ساخت زنگزور می تواند میزان صادرات گاز منطقه اوراسیا و قفقاز به اروپا را تا حد زیادی افزایش دهد و امنیت انرژی قاره سبز را تامین کند.

میزان گاز صادراتی از طریق کریدور گازی ققاز جنوبی در حال حاضر، رقمی حدود ۱۲ میلیون متر مکعبی است که قرار است این رقم تا پایان سال ۲۰۲۷ به بالای ۲۰ میلیون متر مکعب افزایش یابد. از سوی دیگر، قزاقستان نیز در تلاش است تا حجم گاز و میعانات گازی خود به اروپا از طریق آذربایجان را افزایش دهد. این کشور در بازه زمانی ژانویه تا اکتبر سال ۲۰۲۴، بیش از ۱.۲ میلیون تن مواد نفتی را از طریق آذربایجان به اروپا صادر کرده است.

در خصوص اروپا نیز باید گفت که بر اساس سند چشم انداز انرژی سال ۲۰۲۵ که توسط آژانس بین المللی انرژی (IEA) منتشر شده، اروپا تا سال ۲۰۳۰، به تامین بیش از ۲۰ میلیون متر مکعب گاز جدا از منابع گازی صادراتی روسیه، نیازمند است. به همین دلیل، با وجود روابط نزدیک برخی از کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه با ارمنستان، اولویت بروکسل، تامین گاز و دیگر منابع انرژی مورد نیاز خود است. همین امر سبب شده است تا علاوه بر ایالات متحده، اروپا نیز از تاسیس و بهره برداری از کریدور زنگزور، استقبال کند.