چکلیست ایمنی کارگاهی برای پیمانکاران
به گزارش خبرنگار مهر، نشست رسانهای تشریح اقدامات و دلایل آتش سوزی در منطقه الیت و گزارش اخیر مجلس شورای اسلامی با حضور هادی کیا دلیری معاون آموزش و مشارکتهای مردمی صبح امروز در سازمان محیط زیست برگزار شد.
هادی کیادلیری، معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست، با هشدار نسبت به تغییر ماهیت آتشسوزیهای جنگلی در کشور گفت: الگوهای زمانی و مکانی آتشسوزیها بهطور جدی تغییر کرده است؛ بهگونهای که امروز در مناطقی شاهد آتش هستیم که پیشتر سابقه نداشت و حتی در فصلهایی که اصولاً نباید آتشسوزی رخ میداد، اکنون این پدیده مشاهده میشود.
وی با بیان اینکه شدت و حدت آتشسوزیها نسبت به گذشته بهطور محسوسی افزایش یافته، افزود: این تغییرات نشان میدهد که آتشسوزیها دیگر در چارچوب شرایط طبیعی گذشته قرار ندارند. این وضعیت نهتنها برای ما بهعنوان مدیران یک غافلگیری ایجاد میکند، بلکه برای حیاتوحش نیز بسیار خطرناک است؛ حتی گونههایی که پیشتر با شرایط طبیعی سازگار بودند، اکنون ممکن است کاملاً غافلگیر شوند.
۱۸ هزار هکتار آتشسوزی در یک دهه اخیر
کیادلیری با اشاره به آمار آتشسوزیها در کشور اظهار کرد: بهطور میانگین در ۱۰ سال اخیر، بیش از ۱۸ هزار هکتار از جنگلهای کشور دچار آتشسوزی شدهاند و در برخی سالها این رقم به بیش از ۵۰ هزار هکتار نیز رسیده است. به گفته او، با توجه به تداوم تغییرات اقلیمی و خشکسالیهای موجود، باید انتظار داشت که در سالهای آینده با چالشهای جدیتری مواجه شویم.
بیسابقه بودن آتشسوزی در شمال کشور
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست با اشاره به وضعیت شمال کشور تأکید کرد: آنچه امروز در برخی مناطق شمالی کشور مشاهده میشود، کاملاً بیسابقه است. در فصلهایی که معمولاً باید با رطوبت بالا و حتی بارشهای سنگین مواجه باشیم، اکنون شرایط بهگونهای است که زمینه برای آتشسوزی فراهم شده؛ در حالی که چنین وضعیتی پیشتر وجود نداشت.
وی ادامه داد: خشکسالی در شمال کشور از ارتفاعات آغاز شده است. بررسیهای چندساله نشان میدهد که یخچالهای طبیعی ما از بین رفتهاند، رودخانهها در حال فصلی شدن هستند، چشمهها زودتر از موعد خشک میشوند و جنگلها نیز از مناطق بالادست دچار آسیب شدهاند. مناطقی که امروز درگیر آتشسوزی هستند، همان بخشهاییاند که در سالهای گذشته با بیماریهای مختلف جنگلی مواجه بودهاند و اینها نشانههای آشکار خشکسالی است.
آتشسوزیها دیگر بحران فصلی نیستند
کیادلیری با تأکید بر اینکه نباید آتشسوزیها را صرفاً بهعنوان یک بحران فصلی دید، تصریح کرد: از این به بعد، این مشکلات بههیچوجه فصلی نیستند. ما باید بهصورت دائمی برای آنها آماده باشیم. همانطور که پیشتر هم گفته شده، آمادگی مستمر یک ضرورت است، نه یک اقدام مقطعی.
۹۰ درصد آتشسوزیها منشأ انسانی دارد
وی با اشاره به علل وقوع آتشسوزیها گفت: بیش از ۹۰ درصد آتشسوزیها، چه در ایران و چه در سطح جهان، منشأ انسانی دارند. این واقعیت پیام بسیار روشنی برای ما دارد؛ اینکه آموزش و پیشگیری در این حوزه، حتی از خرید تجهیزات هم مهمتر است.
وی افزود: اگر بهطور جدی روی آموزش، اطلاعرسانی و پیشگیری کار شود، میتوان بخش عمدهای از این ۹۰ درصد را کاهش داد. البته لازم است بررسی شود که چه سهمی از این آتشسوزیها سهوی و چه میزان عمدی است. اگر سهوی باشد، با آموزش میتوان آن را برطرف کرد و اگر عمدی باشد، باید انگیزهها شناسایی و با آنها برخورد شود.
نقش کلیدی آموزش و اطلاعرسانی
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست تأکید کرد: بخش آموزش و اطلاعرسانی میتواند نقش بسیار مؤثری در کاهش آتشسوزیها داشته باشد. هرچند عوامل و ملاحظات فنی دیگری نیز وجود دارد که در صورت نیاز میتوان درباره آنها صحبت کرد، اما آنچه امروز بهعنوان نماد و نمونهای برجسته از آتشسوزیها مطرح شده، نیازمند بررسی دقیق است؛ اینکه چه اتفاقی افتاده، چه اقداماتی میتوانست انجام شود، چرا مهار آتش طول کشیده و آیا این شرایط از نظر علمی قابل تبیین است یا خیر.
کیادلیری گفت: در صورت وجود هرگونه سوال یا نیاز به توضیحات بیشتر، آماده پاسخگویی و ارائه توضیحات فنی به کارشناسان و رسانهها هستم.
کاهش تعداد آتشسوزیها به معنای کاهش خطر نیست
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست، با اشاره به وضعیت آتشسوزیها در مناطق طبیعی کشور گفت: بخش قابل توجهی از آتشسوزیها ناشی از بیاحتیاطی انسانهاست؛ بهویژه در زمان حضور گردشگران در طبیعت. این بیاحتیاطیها گاهی بسیار ساده و پیشپاافتاده به نظر میرسند، اما پیامدهای سنگینی به دنبال دارند؛ از جمله رها کردن تهسیگار، روشن کردن آتش بدون رعایت اصول ایمنی یا خاموش نکردن کامل آن.
وی افزود: در بسیاری از موارد، منشأ آتشسوزیها نه لزوماً تخریب عمدی، بلکه رفتارهای ناآگاهانه و غیرمسئولانه است. البته در برخی مناطق، عوامل دیگری نیز دخیل هستند؛ از جمله نیازهای معیشتی یا آزمندی برخی افراد که برای تصرف زمین یا گسترش اراضی خود اقدام به سوزاندن پوشش گیاهی میکنند. با این حال، این موارد در مقایسه با آتشسوزیهای ناشی از بیاحتیاطی گردشگران و استفادهکنندگان از طبیعت، سهم کمتری دارند.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست تأکید کرد: برنامههایی برای کاهش اینگونه حوادث در نظر گرفته شده، اما واقعیت این است که این برنامهها هنوز محدود و ناکافی هستند و نیاز به تقویت جدی دارند. شرایط اقلیمی و تغییرات آبوهوایی نیز باعث شده الگوی آتشسوزیها تغییر کند. خشکسالیهای مداوم، افزایش دما و کاهش رطوبت، باعث شده پوشش گیاهی بسیار مستعد اشتعال شود و حتی یک جرقه کوچک به حریقی گسترده تبدیل شود.
کیادلیری با اشاره به آمار آتشسوزیها گفت: در برخی مناطق، تعداد فقرات آتشسوزی نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است. این کاهش تا حدی میتواند نتیجه افزایش آگاهی عمومی و آموزشهایی باشد که به مردم داده شده و باعث شده در برخی موارد، رعایت بیشتری صورت بگیرد. اما نکته نگرانکننده این است که همزمان با کاهش تعداد آتشسوزیها، شدت و وسعت آنها افزایش یافته است.
وی توضیح داد: به عنوان مثال، اگر در گذشته در یک بازه زمانی مشخص حدود ۲۰۰ مورد آتشسوزی کوچک رخ میداد، امروز ممکن است تنها ۲۰ مورد آتشسوزی ثبت شود، اما همان ۲۰ مورد به دلیل شرایط محیطی و اقلیمی جدید، از نظر شدت، سرعت گسترش و سطح تخریب، بسیار گستردهتر و مخربتر هستند. این موضوع نشان میدهد که صرف کاهش تعداد حوادث، معیار مناسبی برای ارزیابی وضعیت نیست و باید به ابعاد و پیامدهای هر آتشسوزی نیز توجه کرد.
کوچکترین بیاحتیاطی میتواند به یک بحران بزرگ زیستمحیطی تبدیل شود
معاون سازمان حفاظت محیطزیست در ادامه گفت: تغییر رفتار مردم نقش کلیدی در کنترل این وضعیت دارد. هرچند در برخی موارد شاهد بهبود رفتار و افزایش رعایت اصول ایمنی هستیم، اما همچنان بخش زیادی از جامعه نسبت به حساسیت طبیعت و شرایط شکننده کنونی آگاهی کافی ندارند. در شرایط فعلی، کوچکترین بیاحتیاطی میتواند به یک بحران بزرگ زیستمحیطی تبدیل شود.
کیادلیری تأکید کرد: مقابله با آتشسوزیهای طبیعی نیازمند ترکیبی از آموزش مستمر، مشارکت مردمی، نظارت مؤثر و در نظر گرفتن واقعیتهای جدید اقلیمی است. بدون اصلاح رفتارهای فردی و افزایش مسئولیتپذیری عمومی، حتی بهترین برنامههای حفاظتی نیز نمیتوانند از افزایش شدت و گستره آتشسوزیها جلوگیری کنند.
کیادلیری ادامه داد: در برخی موارد، نیروها به منطقه میرفتند، متوجه میشدند یکی دو درخت در حال سوختن است، آن را خاموش میکردند و بازمیگشتند، اما سه روز بعد دوباره با من تماس میگرفتند و میگفتند دو درخت دیگر هم دچار آتشسوزی شده است.
وی با اشاره به بررسیهای فنی انجامشده در منطقه گفت: نکته مهمی که وجود داشت این بود که وقتی ما برای بررسی به منطقه رفتیم و صحبت از پراکندگی آتش میشد، حتی در ابتدا این تصور وجود داشت که شاید فرد یا افرادی بهصورت عمدی در حال ایجاد آتش هستند یا کسی دارد منطقه را اذیت میکند. اما بعد از بررسیهای دقیق مشخص شد که جنس آتش، آتش سطحی و زیرزمینی است.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست تأکید کرد: این نوع آتشسوزی یکی از خطرناکترین انواع آتش است، چرا که بهراحتی قابل تشخیص نیست. در این موارد بحث آتشخور مطرح میشود، اما در چنین شرایطی مبارزه مستقیم کاملاً اشتباه است؛ در حالی که متأسفانه چنین حمله مستقیمی از سوی نیروها اتفاق افتاده بود.
وی افزود: اتفاقی که در عمل افتاده بود این بود که نیروها بهصورت مستقیم به آتش حمله میکردند، اما نتیجه آن تخریب بیشتر بود. ما بلافاصله تصمیم گرفتیم با فاصله حدود ۱۵۰ متری مستقر شویم و اعلام کردیم که آتش را رها کنند و تمرکز بر جلوگیری از پیشروی آن باشد.
کیادلیری ادامه داد: در این راستا، برای حفاظت از مناطق حساستر، اقدام به احداث آتشبُر کردیم. در مجموع حدود ۱۶ هزار و ۷۰۰ متر آتشبُر تا پایین منطقه احداث شد، با عرض ۱۵ متر، که کار بسیار سخت و طاقتفرسایی بود. پاکسازی این مسیرها واقعاً دشوار بود، اما نتیجه داد و آتش بهطور کامل متوقف شد.
وی گفت: به محض اینکه نیروها در منطقه مستقر شدند و کنترل محیط را در چند شهر اطراف در دست گرفتند، آتشسوزی بهطور کامل متوقف شد. پس از آن، ما بهتدریج سراغ حمله مستقیم به کانونهای مشخص رفتیم، آن هم با رعایت اصول فنی.
معاون سازمان حفاظت محیطزیست با تأکید بر اهمیت آموزش گفت: شناخت این تکنیکها و آموزش آنها بسیار حائز اهمیت است، بهویژه در خصوص آتشهای زیرزمینی. این نوع آتشها بسیار خطرناک هستند و اگر دقت نکنید، حتی بعد از بارش برف هم دوباره فعال میشوند.
وی افزود: حتی یک روز بعد از بارش برف، با من تماس گرفتند و گفتند که در نقطهای دیگر، آتش زیرزمینی با یک جریان هوا دوباره شعلهور شده است. در برخی نقاط، دمای زمین آنقدر بالا بود که واقعاً قابل تصور نبود.
کیادلیری خاطرنشان کرد: به همین دلیل، مناطقی که بهعنوان نقاط داغ شناسایی شده بودند، مجدداً بررسی و پایش شدند و اگر این نکته را مطرح نکنم، حق مطلب ادا نمیشود؛ چرا که این تجربه نشان داد بدون شناخت فنی و آموزش تخصصی، مقابله با آتشسوزیهای طبیعی میتواند نهتنها بیاثر، بلکه مخرب باشد.
رد ادعاهایی مبنی بر نقش برخی درختان در افزایش آتشسوزیهای جنگلی
هادی کیادلیری، معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست، با رد ادعاهایی مبنی بر نقش برخی درختان در افزایش آتشسوزیهای جنگلی، تأکید کرد: این درختان نهتنها عامل آتشسوزی نیستند، بلکه به دلیل رطوبت بالاتر، بهعنوان سدهای طبیعی در برابر گسترش سرعت و شدت آتشسوزیهای سطحی عمل میکنند و از این نظر هیچگونه مشکلساز نیستند.
وی با اشاره به وضعیت حفاظتی این مناطق گفت: این مناطق کاملاً حفاظتشده هستند و طبق قانون، بهویژه در چارچوب برنامه هفتم توسعه، برداشت شیره درختان یا هرگونه بهرهبرداری از آنها ممنوع است. با این حال، به جای پرداختن به ضعفهای مدیریتی و اجرای قانون، اینگونه عنوان میشود که این درختان عامل آتشسوزی هستند؛ در حالی که چنین ادعایی از نظر علمی پایهای ندارد.
کیادلیری افزود: اگر قرار باشد این منطق را بپذیریم، باید بگوییم در جنگلهای شمال کشور که حدود هزار هکتار از آنها بهعنوان جنگلهای شاهد یا مناطق بدون بهرهبرداری شناخته میشوند و هیچگونه دخل و تصرفی در آنها صورت نمیگیرد، باید همواره شاهد آتشسوزی باشیم، در حالی که چنین چیزی واقعیت ندارد.
معاون سازمان حفاظت محیطزیست همچنین به ادعای کانون آفت بودن این درختان واکنش نشان داد و گفت: انتظار میرود حداقل یک نمونه مشخص از این آفات معرفی شود. این درختان محل فعالیت تجزیهکنندگان یا زیستگاه شکارگرهایی هستند که خود نقش کنترلی در اکوسیستم دارند. در واقع، مسئله دقیقاً برعکس آن چیزی است که مطرح میشود و حذف این درختان میتواند به برهم خوردن تعادل طبیعی منجر شود.
وی با تأکید بر اینکه حدود ۹۰ درصد آتشسوزیهای جنگلی منشأ انسانی دارند، تصریح کرد: بهجای تمرکز بر عامل اصلی یعنی رفتار انسانی، توجهها به سمت برداشت درختان منحرف میشود. اگر قرار است برای آن ۱۰ درصد عوامل غیرانسانی اقدامی صورت گیرد، نباید با بهرهبرداری نادرست و رهاسازی ضایعات چوبی در عرصههای طبیعی، خود زمینهساز افزایش خطر آتشسوزی شویم. این نوع برخورد، رفتاری انحرافی و از اساس غلط است که متأسفانه ریشه در نگاههای قدیمی دارد.
کیادلیری ادامه داد: مطالعات علمی بهروشنی نشان دادهاند که میزان درختان شکسته و افتاده در جنگلهای طبیعی ما، در مقایسه با بسیاری از مناطق دیگر جهان، بهمراتب کمتر است و آنچه امروز مشاهده میشود، بیشتر نتیجه بهرهبرداریهای گذشته است. در حالی که باید یک میزان استاندارد از این عناصر در طبیعت حفظ شود تا سلامت و پایداری اکوسیستمها تضمین شود.
وی در پایان با کنار هم گذاشتن این شواهد علمی تأکید کرد: مجموع این دلایل نشان میدهد که طرح چنین مباحثی درباره نقش این درختان در آتشسوزی یا آفات، انحرافی است و امیدواریم از حوادث تلخ اخیر، سوءاستفادهای برای توجیه برداشت و تخریب منابع طبیعی صورت نگیرد.
دیدگاهتان را بنویسید